تاریخچه‌ آجر در ایران

مقاومت فشاری آجر

منظور از مقاومت اجر مقاومت فشاری سطح تخت آن بر حسب کیلوگرم بر سانتیمتر مربع یا پوند بر اینچ مربع است. مقاومت فشاری و میزان جذب آب آجر تابع زمان گدازش اجر در کوره و حرارت داده شده به آن در فرایند پخت است. مقاومت فشاری وقتی که ساخت دیوار های باربر ساختمان های چند طبقه مد نظر باشد معیار اساسی و مهمی است. در موارد دیگر مقاومت فشاری آن همواره بیشتر از مقدار مورد لزوم برای کار های عادی ساختمانی است. اغلب آجر های ساخته شده در آمریکا مقاومت فشاری بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ کیلوگرم بر سانتی متر مربع را دارند. مقاومت فشاری حدود ۸ درصد آجر ها کمتر از حد پایین و مقاومت ۲۵ درصد آجر ها بیشتر از حد بالاست. عامل دیگری که در مقاومت مناسب و پایدار اجر در طی سال ها موثر است شرایط آب و هوایی یا اقلیمی است. انجماد و ذوب شدن متوالی آب در داخل ترک های اجر و تخلخل های موجود در ملات که ناشی از ساخت نامناسب آن است، میتواند بیش از سایر عوامل منجر به تخریب دیوار های آجری شود. علاوه بر نحوه اجرا، انتخاب بافت و نقش اجر، نوع ملات و نحوه ریختن آن نیز در دوام طولانی مدت دیوار اجری نقش دارند.

روش ساخت آجر

خاک رس از محل های نزدیک کارخانه برداشته شده و به کارخانه حمل میشود. در آنجا به داخل سنگ شکن ریخته و در صورت نیاز مواد شیمیایی دیگری به آن افزوده میشود. به مصالح گذشته از سنگ شکن به مقدار لازم آب اضافه میشود تا آنها را به صورت گل خمیری درآورد. مصالح خمیری سپس به کمپرسور هدایت میشود. هر قطعه بریده شده از خمیر به طرف اره سیمی هدایت، و به توسط آن در اندازه های استاندارد بریده میشود. با توجه به جمع شدگی گل رس در زمان خشک شدن، قطعات خمیر گل رس اندکی بزرگتر از ابعاد تمام شده آجر بریده میشوند. سپس اجر ها را پشت سر هم و در چند لایه روی ارابه های چرخ دار قرار میدهند. به خاطر تحمل فشار زیاد و متراکم شدن خمیر رس در حین خروج از لوله، اجر های خمیری آنقدر سخت شده اند تا وزن چند لایه دیگر را تحمل کنند. ارابه ها توسط ریل هایی به یکی از چندین اتاق خشک کن هدایت و چندین روز در دمای متعادل نگهداری میشوند. در اتاق های خشک کن آب آجر ها گرفته میشود و آجر ها به صورت خشک در می آیند ولی در این حالت هنوز به سهولت شکسته میشوند. آجر ها را پس از خشک شدن به داخل کوره هدایت می کنند و آنها را به مدت ۲۴ ساعت در دمای بسیار بالا میپزند. کوره ها یا گرمخانه ها که با گاز روشن میشوند طول زیادی دارند و در دو انتهای خود دارای در هستند. ارابه ها از یک سر وارد کوره کوره و از سر دیگر خارج میشوند. این فرآیند باعث میشود که از یک طرف اجر خام وارد کوره میشود و از طرف دیگر اجر پخته از کوره خارج می گردد.

رنگ و بافت آجر

رنگ آجر تابعی از مواد اولیه و زمان مراقبت و میزان دمای کوره است. آغلب رنگ ها ناشی از آهن موجود در مخلوط اند که بخش تفکیک ناپذیری از رس خاک برداری شده اند. آهن در اثر گرما به صورت اکسید آهن که قرمز رنگ است در می آید. رنگ های روشن اجر نظیر عنابی نتیجه دمای کم کوره است. اگر حرارت بیشتری در زمان طولانی تری به آجر داده شود، آجر سخت تر و محکم تر خواهد شد. در غیر این صورت آجر با رنگ رنگ روشن و به صورت نیم سوز که دارای مقاومت فشاری اندک و جذب آب زیاد است در خواهد آمد. این گونه آجر ها بیشتر جنبه تزیینی دارند و در نما سازی ساختمان ها همراه با آجر های مقاوم تر به عنوان پشت بند به کار برده می شوند.
سطوح رس خمیری که از لوله مستطیل شکل بیرون می زند صاف و هموارند. اگر رس به روش شیمیایی عمل نیامده باشد، اجر حاصل، آجر معمولی خواهد بود که معمولا به عنوان پشت کار سازه های بنایی مورد استفاده قرار میگیرد. در صورتی که فرایند رنگی کردن رس با افزونه های شیمیایی انجام گیرد و درجه حرارت کوره کنترل شود، اعمال بافت و نقش ویژه اجر پس از بیرون آمدن رس از لوله و قبل از پخت آجر در کوره انجام می گیرد. برخی از نقوش عمیقتر به کمک قالب ایجاد می شوند.